Het kwam niet uit de kast, maar toch ook weer wel. Ik schreef het al bij de vorige aflevering : ik houd van praatschaak. Maar het aardige  ‘Praatschaak’ van Evert Straat ( Ooievaarsreeks, deel 1 en deel 2, uitgave Bert Bakker, 1956) heb ik kennelijk bij een aanval van opruimwoede  ooit uit mijn kast  laten verdwijnen. Maar nu heeft uw illusionist  het weer tevoorschijn getoverd. Geen beeldschone assistente naast me, maar wel een prima hulp, van de firma ‘Schaakboek ‘. Het was gelijk weer een feest.

Straat was een veelzijdig man : hij was advocaat, vertaler van Griekse klassieken en Shakespeare en won daarmee de Martinus Nijhoff-prijs voor vertalers, hij was journalist bij de Volkskrant, o.a. van artikelen over schaken. Hij was zelf ook een vrij sterke schaker. Ik vond een tiental  partijen van hem terug tegen bekende grootmeesters. De meeste verloor hij, maar hij won ook wel eens, bijv. nota bene tegen Euwe!

Bladerend in deel 2, met zijn verslagen van belangrijke toernooien, stuit ik op een serie over Amsterdam 1954. Schok der herkenning! Ik was nog maar net met een beetje serieuzer schaak begonnen. Ik studeerde nog op wat toen nog  de Amsterdamse “Kweekschool voor Onderwijzers” heette.  Nou ja ik studeerde wel een beetje, maar had vooral mijn neus in schaakboekjes. Dat moest ook wel want wegens tekort aan echte schakers werd ik aan het laatste bord gezet van het kweekschoolteam dat enkele sterke veelbelovende jonge clubspelers herbergde. Ik mocht niet al te veel uit de toon vallen. Ik maakte wel vorderingen. Toen het Kweekschoolteam een jaar later eerst schoolschaakkampioen van Amsterdam werd en daarna van Nederland, was ik opgeklommen tot het vierde bord. In 1954 was ik nog lang niet zo ver, maar ik kende wel al namen van toenmalige  beroemdheden. Dus ik keek mijn ogen uit in de Apollohal, waar de Schaakolympiade 1954 georganiseerd werd. Die zou oorspronkelijk plaatsvinden in Argentinië, maar dat lukte daar om financiële redenen niet. Half juli werd dat, rijkelijk laat, door de Argentijnen medegedeeld.  Het werd een  huzarenstukje  van Lodewijk Prins (ja die van ‘Uit de kast 15’) , die vond dat het dan maar in Amsterdam moest gebeuren. Hij had twee maanden! Stel u voor. 26 landenteams, elk met 5 of 6 spelers  De financiën  voor elkaar krijgen, hotelkamers reserveren, contact met deelnemende landen, materiaal en geschikte ruimte reserveren, enz. , enz.   Hij fikst het! Ik woonde er om de hoek.  Het was het eerste schaaktoernooi dat ik bezocht. Er zouden er nog ontelbare volgen.

Straat schrijft erover en ik herken het nu nog allemaal.  Ik zag Najdorf, Euwe, Botwinnik , enz, enz. in het wild. Het was er bomvol. Ik lees bij Straat dat er 1700 bezoekers waren. Ik was er op de avond dat Nederland tegen  Rusland moest. Straat: “Intussen zat en stond men vanavond in de Apollohal rijen en rijen dik; bij de demonstratieborden werd ook op de grond gezeten en het kostte veel techniek en combinatievermogen om te weten te komen wat er gebeurde.”  Ik had dat duidelijk niet in huis Het was zo druk dat ik de demonstratieborden niet kon bereiken, en van de partijen helemaal niets zag. Over de koppen van toeschouwers heen kon ik nog net de hoofden zien van de langere mannen Donner en Euwe toen ze hun tegenstanders de hand schudden. Van Prins en Cortlever zag ik niets, want die zaten achter hun bord.  Toch was het leuk. Heel erg spannend namelijk. De USSR was in die tijd de absolute heerser over het schaakleven. Schaken was daar een schoolvak. Ze bezaten tientallen supergrootmeesters. Elke uitgezonden Russische schaker kon een toernooi winnen. Ook als wij zijn naam nog nooit gehoord hadden.  Rusland  had dus al vijf keer zo’n Olympiade gewonnen. En dat vond de USSR belangrijk. Nu ook weer. In de Apollohal zaten dus de allergrootsten: Botwinnik, Smyslov, Keres, Bronstein, Kotov. Ik wist: in eerdere ronden hadden ze met 4-0  of zoiets tegenstanders vermorzeld. Hoe gingen de  Nederlanders het eraf brengen?  Ik zag niets, maar hoorde wel het opgewonden gezoem in het publiek. Gelukkig kan ik nu alsnog bij Straat preciezer lezen wat er gebeurde: Dat volgt hier:

 “Om zeven uur was het duidelijk, dat er aan geen van hun borden een ongeluk was gebeurd. Men stond tegen de keur van het Russische meestersgilde voorlopig niet slecht. Euwe behandelde met zwart een Nimzowitsch-normaalstelling zorgvuldig, Donner hield een Nimzo-Indisch, variant Dc2 en d5, in evenwicht, Cortlever had kleine moeilijkheden in een Schlechter-variant van de Slavische partij tegen Bronstein, en Prins kreeg tegen Kotov in een Pirc- opening goed spel. Er was geen tijdnood, in onverstoorbare rust zat de Nederlandse ploeg achter de borden en Cortlever hapte al spelende smakelijk in een appel. Dat het een zure zou worden kon hij toen nog niet weten. De eerste werkelijke gebeurtenis -zoiets waarvan in een toernooizaal onmiddellijk de temperatuur stijgt-  was een pionoffer van Euwe op de 21ste zet.  Wat kreeg hij daarvoor? Druk op de d-lijn. Meer konden we niet ontdekken. Stelselmatig begon de wereldkampioen Botwinnik die druk te neutraliseren en al stond Euwe op dit moment zonder twijfel best, hij was een pion achter…. Donner had intussen de dames geruild en hoefde zich in het eindspel dankzij sterke paarden over zijn geïsoleerde d-pion niet al te veel zorgen te maken. Cortlevers moeilijkheden groeiden helaas zienderogen maar Prins kreeg voortreffelijk spel: een gat op f5 verlamde de stoere Kotov in zijn bewegingen. Even later viel de eerste beslissing: Smyslov winnaar van het kandidatentoernooi van verleden jaar, gelijke van de wereldkampioen in de titelmatch, bood tegen Donner remise aan. De Nederlander had geen enkele reden dat aanbod te weigeren en zo oogstte onze ploeg het eerste halve puntje. Een half uur later was het ook in de partij Botwinnik- Euwe zover. Juist toen Euwe aanstalten maakte te bewijzen dat zijn stelling werkelijk zeer goed was, ondanks de pion achter, stelde de wereldkampioen voor het punt maar te delen. Opnieuw was er geen reden zulks af te slaan; het risico door te spelen op winst was niet gerechtvaardigd. Wonderlijk was dat toen Euwe de remise accepteerde een luid applaus door de zaal klaterde. Dat huldebetoon maakte de indruk dat men onze oud-kampioen, wiens kracht nog altijd enorm is,  zowaar gaat onderschatten. Met twee remises tegen Rusland was intussen onze kans op een tweede plaats geweldig gestegen. Zat er nog meer in de Nederlandse ploeg? Welnu, het bleek meer en meer dat Prins de grote Kotov in een uiterst moeilijke stelling had gemanoeuvreerd. Cortlever stond langzaam op verlies. Bronstein snoerde hem met geraffineerde manoeuvres in, drukte hem dood, zoals dat heet, maar Prins had beslist winstkansen. En toen Cortlever tenslotte op moest geven, wisten we met zekerheid dat Prins niet zou verliezen en waarschijnlijk voor compensatie van de eerste Nederlandse nul zou zorgen. De opwinding bereikte daarmee tegen 22:30 een hoogtepunt. Te weten te komen wat er bij Prins-Kotov gebeurde, werd steeds moeilijker – en het ging tenslotte om een pionneneindspel waarin alle motieven van deze zo broze stellingen -verst verwijderde vrijpion, oppositie, tempo, en driehoekje mee klonken-  en dan moet men precies weten hoe de stelling is. Nog op het laatst was er verschil van mening of een pion van Prins nu op a2 dan wel op a3 stond, wat van grote betekenis kon zijn.  Maar toen dan Kotov met een meer dan somber gezicht zijn zet insloot (ES: in die tijd werd een partij laat op de avond afgebroken met een afgegeven zet in een enveloppe, die bij het hervatten pas werd geopend.) ging het gerucht door de zaal dat Prins gewonnen stond. Dat werd toegegeven door Lilienthal die in dit eindspel als secondant niets meer te analyseren zag. Het werd bewezen door Van Scheltinga.  Maar we zullen pas gerust zijn als we de 1 van Prins tegen Kotov veilig als een turf op de tabel zien staan. “

“Het wordt twee-twee. Een prestatie die eerbied afdwingt. Die de Nederlandse ploeg tot één van de sterkste van het toernooi stempelt. Dat geeft moed en zelden heb ik drommen mensen met zo stralende gezichten en eindeloos geduld voor een vestiaire zien staan Er werd druk uit het hoofd geanalyseerd. “Prins had de oppositie”  “Kotov ging voor het blok” . Het schaakjargon bloeide en bewees in allerlei vormen zijn plastische kracht.”

Ik wist nu al weer meer dan ik me kon herinneren. Maar in deze mooie moderne tijd kun je nog dichter bij het verleden komen. Zowat de hele schaakhistorie ligt opgeslagen in digitaal te benaderen partijen. Ik zoek en vind de partij met het vraagteken van Euwe en de partij met het uitroepteken van Lodewijk Prins. Eens kijken of Evert Straat de werkelijkheid respecteerde of geweld aandeed. Even vragen aan prof.mr dr K. wat hij ervan vindt.

Ja, Straat heeft het goed, hij verzint niks.

Wel denk ik na het bekijken van de analyse:  Was superkampioen Botwinnik (die naam alleen al) vanavond niet in zijn beste bui, of speelde Euwe nu zo geniaal?  Prof. mr dr K. vindt ook dat het pionoffer van prof. dr Euwe wel correct is. Bij de eindstand heeft Botwinnik niks meer. Overigens begrijp ik niet echt hoe Euwe als hij het offer brengt zoiets al ziet. Het zal wel een grotere manoeuvreermogelijkheid voor zijn stukken zijn. Ik begrijp wel waarom aan het eind de stand gelijk is.  Door de actieve toren dreigt zwart ook weer een pion terug te winnen.

De partij van Lodewijk Prins gaat mijn schaakmogelijkheden nog veel verder te boven. Hoe kom je ertoe om je loper aan de rand van het bord  met g4 op te sluiten? Het lijkt dan net zo’n zielig, machteloos wezen als dat malle paard op h8, maar als die weg wil kan dat nog, maar die loper? Dat ook Prins verder meer mogelijkheden voor zijn stukken heeft, dat zie ik wel. Maar dat je dan vooruit ziet dat je zo dit eindspel kan winnen? En ja, het zit er allemaal in : oppositie, tempo-driehoekjes, de andere koning op zijn weg belemmeren, de positie van de koning.

Tabe Bas, een in Amsterdam bekende acteur, zanger en schaker, een keertje open kampioen van Nederland, vriend van velen, o.a. van Donner. Ik herinner me nog wat die me ooit eens bij hem thuis  vertelde, toen ik als twintigjarige beginner daar met hem een potje mocht schaken. Hij had hij veel rapid met Prins gespeeld, zei hij, en hij kwam bijna  altijd goed weg. Tot het eindspel. Dan werd hij steeds op mysterieuze wijze weggespeeld.  ‘Tegen Prins zijn eindspeltechniek ben je machteloos’ vond hij. Nou u kunt daar in het volgende  potje wel een indruk van krijgen.

Eens even kijken of ik nog meer kan vinden dat me inspireert. Nou dat duurt niet lang. Er is genoeg. Mijn aandacht wordt getrokken door een artikel waarin het woord Colle voorkomt. In mijn laatste actieve periode in Aris de Heer speelde ik dat geregeld. Ik won er veel mee. Vooral in de externe. Er zijn twee mogelijkheden: de ouderwetse Colle van Colle himself, en de vernieuwde Colle van Zuckertort en Koltanowski. Dat laatste speelde ik. Ik zag het Ron ook een paar keer spelen, maar hij keek ook naar de echte oude Colle-opstelling.  Alleen Frank had het door, waarschijnlijk intuïtief, hoe hij het minder prettig voor me kon maken. Met een heel vroeg Lb7!  Dat werd dus remise.

Dit artikeltje van Straat is dus ook leuk voor mij. Wat heeft Straat over Colle te melden?

“Van kwaad tot erger daaraan moest ik denken, toen ik dinsdagavond in de Apollohal een partij volgde, waarvan ik de acteurs voorlopig verzwijg. Door een misverstand tussen pers en publiek dat uit  kranten begrepen had dat die avond niet gespeeld werd , doch had vergeten dat er behalve een winnaarsgroep ook nog een classificatie-toernooi aan de gang was. De radio werd te hulp geroepen en tegen 9 uur pm was de opkomst redelijk. Hoeveel men mist als men in een landentoernooi de staart negeert, bleek wel weer vanavond. Een Ier van formidabele kracht opende tegen een beroemde Fransman met d4, en gaf met zijn volgende zetten te kennen dat hij het Colle-systeem wilde proberen.

De Belg Edward Colle was tussen 1923 en 1935 een der sterkste van de toenmalige meesters geworden, met een zeer originele stijl (waarvan onder andere onze Euwe menigmaal last heeft gehad) en die slechts door een hardnekkige maagkwaal, waaraan hij tenslotte bezweek, verhinderd werd tot de allerhoogste regionen door te dringen. Colle was in Nederland in die jaren geliefd als weinig buitenlandse meesters. Toen hij stierf had hij de schaakliteratuur verrijkt met vele fraaie partijen en met een vernuftig openingssysteem, dat nog altijd zijn naam draagt. De Ier wilde dus Colle, maar de Fransman had er geen zin in. Laat ik even de partij achter elkaar noteren, het zijn maar 23 zetten.”

Hij geeft er geen commentaar bij. Ik geef hieronder dus het commentaar van Prof. Mr Dr K.,  ingepakt in mijn omslachtiger taalgebruik, met ook nog een beetje wijsheid van mijn eigen zelvers.

Onbekende – Anonymus,    1954

Ik vind dat die Fransman terecht beroemd is, want die is af en toe mooi bezig. Maar die Ier mag dan ‘formidabele kracht’ hebben, daar krijgen we hier niet veel van te zien. We zien wel dat je bij de Colle er niet op hoeft te rekenen dat je in de opening gemakkelijk beter spel krijgt. Je moet het hebben van later in de partij tactische mogelijkheden.

Ik wil het hier maar even bij laten. Ik was het eerst niet van plan, maar misschien komt er nog een tweede aflevering bij ‘Schaakpraat’. Even kijken of ik nog meer vind dat me inspireert. In ieder geval tot kijk.

Eindcorrectie moet nog plaatsvinden.

Fire on board’ door Alexi Shirov.

Gaat over zijn beste partijen. Tja, dit boek bevat 110 partijen. Die heb ik destijds natuurlijk niet allemaal nagespeeld, en dat ga ik zeker nu ook niet doen. Gelukkig is er intussen wel wat veranderd. Bij Chessgames.com kunnen we nu bijna al die partijen terugvinden en downloaden! Dat gaat mij nu ook een hoop tijd schelen. Ik kan zo gemakkelijker wat voor u uitkiezen en hoef ze niet zet voor zet op mijn computer te zetten.

Overigens vind ik het wel jammer dat er aan het naspelen van al die partijen niet valt te beginnen, want het zijn werkelijk allemaal juwelen. Maar ja, ik ben geen professional en ga het helaas niet meer worden ook.  Chessgames heeft bij Shirov ook een rubriek: ‘notable games’. De meeste staan ook in zijn boek. Dus daar kan ik mooi mee beginnen.

Dit boek werd gepubliceerd in 1997  (uitgever Cadogan Chess), en bevat zijn keuze uit zijn partijen tot 1996. In 2005 verscheen er nog een ‘Fire on board’ deel 2,  met zijn partijen tot 2004.

Deel 1 zou eind 1995  uitkomen, maar dat ging niet door, want in 1995 werd Shirov’s  laptop gestolen! Kon hij weer opnieuw beginnen. Jonathan Speelman schrijft in het voorwoord dat Shirov ook in het gewone leven een beetje chaotisch was. Hij zal er wel veel spijt van hebben gekregen dat hij geen kopieën van zijn werk had gemaakt.

De titel ‘Fire on board’ dekt de lading. Ook Shirov was beroemd om zijn stukoffers en gewaagde, complexe,  tactische stellingen. Niet zo gek , want als puber was Michael Talj enige tijd zijn coach! Die had van het jongetje Shirov een paar partijen gezien en begreep direct: dit wordt een hele grote! En dat werd hij! Geruime tijd stond hij derde op de wereldranglijst Was ook ooit een sollicitant voor de match om de wereldtitel. Nadat hij tegen de verwachting  in een match ruim had gewonnen tegen Kramnik zou hij In 1998 om de titel spelen tegen Kasparov. Doch wegens financiële problemen ging die match nooit door! Jammer, jammer, want dat had wel een fraai spektakel kunnen opleveren. In zijn toptijd was zijn rating 2760. Hij schaakt nog steeds volop (is intussen tegen de 50) , maar zit niet meer in de top 10. Rating nu 2660.

Geboren in 1972 in Letland. Leerde schaken van een broer toen hij 4 was. Vergat alles weer, maar werd op zijn 7^e opnieuw geïnstrueerd, en toen was het wel raak. Al snel konden zijn vader en broer niet meer van hem winnen. Hij werd naar een ‘schaakschool’  gestuurd.  De eerste partij die Shirov de moeite waard vindt om in zijn boek te behandelen is een partij uit 1983, toen hij elf was. Ook leuk voor ons om daar ook maar mee te beginnen.

Alexey Shirov – Valerij Ivanovich Zhuravliov Riga Riga, 1983

Ik vermoed dat ieder van u er nu nog veel voor over zou hebben om zo’n partij gespeeld te hebben. En zeker dus op elfjarige leeftijd!

Voor gezellige anecdotes en mooie herinneringen aan andere kleurrijke schakers moet u in dit boek niet zijn. Het gaat over schaakstukken, niet over mensen. In zoverre dat we wel een beetje mogen vernemen over Shirovs eigen verwachtingen en soms teleurstellingen bij de ontelbare toernooien waarin hij meedeed. Maar wel kort en  zakelijk: ‘ik bleek niet in vorm’, ‘het werd een disaster’, ‘gelukkig ging het daarna beter en won ik drie partijen op rij’ e.d. Nee, hij moet het hebben van de fraaiheid van heel veel van zijn partijen, en de degelijkheid en objectiviteit van zijn analyses. Voor mij wel een beetje jammer want ik houd erg van ‘Praatschaak’ . (Die term werd uitgevonden door Evert Straat die in 1965 twee Ooievaarpockets publiceerde onder die titel. Bomvol verhalen over de toenmalige schaakgoden.  Ik ben ze kwijt geraakt, maar heb ze bij het onvolprezen schaakantiquariaat ‘Schaakboek‘  weer kunnen bestellen. Wellicht iets voor een volgende aflevering?)

Nu rest mij dus niets meer dan u een keuze te offreren uit partijen met schitterende offers. Hij was trouwens ook een eindspelvirtuoos, Maar dat leent zich minder goed voor onze websiterubriek.

In 1990 werd Shirov jeugdwereldkampioen bij de junioren tot 18 jaar. Beslissend was een overwinning op Lautier  in de negende ronde. (Lautier was toen hij niet lang geleden stopte met schaken de enige schaker met een positieve score tegen Kasparov)

Ik ga meestal alleen de beslissende fase publiceren. Ook al schreef Paul Verkooijen me dat hij graag hele partijen wil zien, in de hoop zo tegenwicht te kunnen bieden tegen zijn ‘luiheid’, die studie van openingenboekjes in de weg staat. (Ik zal hem de hele partij wel mailen. Wie ben ik om hem niet te willen helpen tegen zijn luiheid.) Maar ik vrees dat zes of meer hele partijen in deze aflevering menigeen weer tot andere vormen van luiheid gaat verleiden.

Alexey Shirov – Joel Lautier 1988

De volgende partij voorziet S. van de volgende inleiding:

‘The game is clearly not impressive in his quality, but the sacrifices and pawnpromotion seem so amusing to me that I couldn’t help including it in the book’

Gelukkig maar. Ik denk dat wij, eenvoudige amateurs van Aris de Heer, juist zo’n partij nog wel aardig kunnen volgen.

Vooruit, voor Paul, toch maar even iets over de opening: Het begint als een Benkö-gambiet oftewel Wolga-gambiet. Ik hoorde Bert het eens schertsend benoemen als het Wodka-gambiet. Niet zo gek want het werd een tijdje veel door Russische schakers gespeeld. : 1. d4 Pf6 2. c4 c5  3. d5 b5 4. cxb5 a6  Ik zag het , geloof ik, een poos geleden  Ron nog wel eens met zwart spelen. Zelf heb ik me er ook een tijdje aan bezondigd. Je ziet het op hoog niveau nauwelijks meer. Het kan scherp worden à raison van slechts één pionnetje.

Na 5. bxa6 Lxa6 open a- en b-lijn voor te zijner tijd zware zwarte stukken, en mooie lopers, en wit kan niet zomaar e4 spelen want dat is hij (na Lxa6  en Lxf1) zijn rochade kwijt. Maar wit weet tegenwoordig wel wat je het beste kunt spelen.  Ook is het goed mogelijk om ‘fire on board’ te voorkomen, als je je wat bescheiden opstelt.  Bijv. met wat Shirov hier doet. 5. b6 !? Het pionoffer weigeren. Ik heb het zelf ook één keer in mijn leven gespeeld, in 1977, tegen onze meervoudige clubkampioen Roet. Het viel me tegen. Roet hield het vrij moeiteloos gelijk. Ook Shirov schrijft dat hij er later vanaf is gestapt omdat het minder problematiek geeft, maar ook minder kans op winst.

Maar in de volgende partij breekt desondanks toch brand uit aan boord.  We beginnen bij zet 17.

Alexey Shirov – Arnaud Hauchard 1990

En dit alles toen hij nog slechts 18 lentes telde.

We zagen eerder bij de aflevering over Talj dat diens offers lang niet altijd correct waren, maar vaak ook gespeeld werden met de bedoeling complicaties te scheppen in de tijdnoodfase. Shirov laat in de volgende partij zien dat hij dat ook kan. Zelfs een Kramnik  (wereldkampioen van 2000 tot 2007) raakt in de complicaties de weg kwijt. Terwijl hij bij winst het toernooi had kunnen winnen. En een heel belangrijk toernooi! Jarenlang (1978 tot 2010) was het toernooi in Linares een absolute topper. Daar kwamen alleen de allergrootste schaakgenieën bijeen om de krachten te meten. Die lieten zelden verstek gaan. Kramnik won het later toch, in 2000 en in 2004.  Andere meervoudige winnaars o.a. Kasparov, Karpov, Anand, Topalov, Ivantstsjoek. En … Timman, in 1988! In zijn toptijd. Grote jongens dus.

Vladimir Kramnik – Alexey Shirov 1994

In de volgende partij is er geen sprake van niet-correcte offers om herrie te schoppen in het kippenhok. Zijn 13^e zet is huisvlijt,  schrijft hij ,en gevonden bij de na-analyse van een eerdere partij, En dat blijkt de weerlegging van deze toen veel gespeelde variant van het Siciliaans. Van de rest van de offers heeft hij waarschijnlijk wel wat achter het bord bedacht. (Wel achter het bord maar niet op het bord. Ik zag Shirov vaak langdurig naar het plafond of de muur zitten kijken als hij een nieuwe zet bedacht.)   Zijn tegenstandster Judith Polgar was als kind  destijds door haar vader eindeloos getraind in tactische stellingen, en tactiek was een van haar sterkste punten, Maar hier wordt ze volledig afgetroefd. Er is nergens een speld tussen te krijgen.Alexey Shirov – Judit Polgar

Mede dankzij deze overwinning eindigt hij 3^e in het  Fontys-toernooi in Tilburg, achter Gelfand en Jeroen Piket, die de eerste  en tweede plaats deelden. Ver voor grote jongens als Karpov, Svidler, Adams, Leko.

Op het uitvoerige deel van zijn boek, met 81 partijen tot 1997, volgt een kleiner deel met eindspelstellingen. Hij vindt zelf dat daar zijn grootste kracht ligt. Want, zegt hij, in het eindspel komt het vaak aan op lange exacte berekeningen, en minder op ‘gevoel’. En daar is hij goed in.

De stellingen die hij in zijn boek analyseert leveren inderdaad lange en brede varianten op, Te uitvoerig en ook vaak te moeilijk voor onze eenvoudige schaaksite. Ik vond er één die er miscchien geschikt voor is:

Shirov – Ivantsjoek  1995

Omdat mijn verhaal  nu wel al veel van uw doorzettingsvermogen heeft gevraagd, ga ik het nu niet meer hebben over een ander hoofdstuk in dit boek waarin hij partijen publiceert die hij speelde met de Botwinnik-variant. Dat is een variant om met wit de Meraner te bestrijden. Dat is een van de scherpste zwarte verdedigingen tegen d4. Frank speelt hem nogal eens, zonder al te veel theoretische achtergrond!  1 d4 d5 2.  c4 c6 3 Pc3 Pf6 4 Pf3 e6 5 Lg5 dxc4 6 e4 b5 7 e5 h6 8 Lh4 g5 9 Pxg5 hxg5 10 Lxg5

Natuurlijk een opening naar Shirov’s hart, immers een stukoffer op de 10^e zet! Ik heb er vroeger naar gekeken, maar kreeg niet veel kans om het te spelen. Gelukkig maar, want het is zodanig ingewikkeld dat je er je wel meer tijd aan moet besteden  dan ik toen tot mijn beschikking had.  Maar zeer interessant! Ik ga zelf zeker dit hoofdstuk nog eens goed bekijken, En als Frank  dat ook zou  willen, kan ik hem het boek wel even lenenl

Ik ga maar stoppen met mijn grasduinen, Het wordt me allemaal te veel. Veel te veel moois. Het boek is nog te koop. Eventueel in de uitgebreide versie van deel 1 + deel 2.  Ik geloof zelfs dat het gratis te downloaden is.  Moet je wel veel vrije tijd ter beschikking  hebben.

Eindcorrectie moet nog plaatsvinden

Omdat niemand reageerde op mijn vraag welke soort tactiek u nog uit het boek van Seirawan voor u behandeld zou willen zien, laat ik zijn ‘Tactics’ nog maar even liggen. Ik zet het nog niet terug in de kast, want misschien komt er toch nog een reactie op.

Haalde er  een ander boekje uit, dat mij destijds stevig interesseerde. Ik ben een beetje bang dat de meesten van u het wat minder belangwekkend zullen vinden, maar daar trek ik me nu even lekker niks van aan. Is het als bij vorige keuzes (Talj, Donner) gewoon alweer een kwestie van nostalgie, van  heimwee naar wat vroeger zo mooi was, maar op mijn  leeftijd voorgoed voorbij? Kan me niet schelen.  Ik wil het boekje gewoon graag nogmaals lezen.  En erover schrijven, desnoods voor mijn eigen plezier, en voor die enkeling met vergelijkbare interesses.   

Ik trok uit mijn  kast: Lodewijk Prins :  ‘ Multatuli en het spel van koningen’  , uitgave De Bezige Bij, 1970. Gut ja, dat had ik ook nog!  Voor mij destijds heel aantrekkelijk natuurlijk. Literatuur voor mijn vak en schaken voor mijn hobby.

Ik vrees dat Multatuli  niet veel meer gelezen zal  worden. Ik las zijn beroemde ‘Max Havelaar’  toen ik 24 was omdat het nu eenmaal moest voor mijn studie.  ‘Verplichte ouwe kost’, dacht ik. Een boek   dat in 1859 werd geschreven, wat moet je daar nu (1960) nog mee?   Het werd een openbaring.  Ik studeerde tot dan  eigenlijk alleen maar omdat mijn verloofde dreigend  vond dat ik maar wat meer moest halen dan de ‘gewone’ onderwijsakte. Ik vond het eigenlijk wel best zo, maar ja, ik wilde haar toch niet kwijt. Vooruit dan maar. Maar ik durf wel te stellen dat ik pas na lezing van ‘Max Havelaar of de koffieveilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij’  ineens plezier begon te krijgen in mijn studie Nederlands.  Wat een boek!  Zo vroeg al! 1858!  Een felle aanklacht tegen de manier waarop in Nederland geprofiteerd werd van de kolonie Nederlands Oost-Indië.  Toen al! Maar met zoveel hartstocht, zoveel humor,  zoveel levendige geest, zo totaal anders dan tot dan vertoond. Die compositie! Minstens 5 in elkaar gevlochten verhalen. Sommige ernstig, sommige hilarisch, soms romantisch , soms tragisch. En het past allemaal in elkaar. Hier begon de moderne Nederlandse  literatuur! Later begreep ik dat eigenlijk alle latere nieuwe literaire stromingen naast misprijzen voor vroegere auteurs wel altijd veel waardering over hadden voor die ouwe Eduard Douwes Dekker, alias Multatuli. Hij was zijn tijd ver vooruit. Hij schreef over de misstanden van zijn tijd, kwam op voor vrouwenrechten, voor de onderbetaalde arbeiders,  voor betere huisvesting, enz. Hij zal niet veel meer gelezen worden, maar beroemd werd hij wel, en dat is hij eigenlijk gebleven. Er zijn straten en pleinen en scholen naar hem genoemd, standbeelden van hem gemaakt, een Multatuli- museum geopend in Amsterdam, er is nog steeds een fanclub : Het Multatuli Genootschap. Van Max Havelaar werd een film gemaakt in 1976.  Het boek  werd in 40 talen vertaald! Er komen van dit ouwe boek nu nog steeds herdrukken in de handel!  Van het evenzeer geweldige ‘Woutertje Pieterse’  maakte Jan Kruis (ja, die van ‘Jan Jans en de kinderen’ ) een schitterend tweedelig plaatjesboek   (Bezige Bij, 2010).

Eduard Douwes Dekker werkte  bijna altijd. Voor tijdschriften, voor kranten, voor zijn boeken, zijn toneelstukken, enz.  enz.  Zijn oeuvre is enorm. Ik heb het verzameld werk, 7 delen dundruk, in de kast staan. (Andere kast natuurlijk. Ze zullen niet uit meer uit die kast komen, want de lettertjes zijn te klein geworden. Zo vreemd! Als je oud wordt, worden alle lettertjes kleiner! Maar alle loopafstanden groter. Zo eigenaardig.)  Multatuli moest wel altijd schrijven want hij werd bijna zijn hele leven geplaagd door geldzorgen. Hij kon niet met geld omgaan, leefde geregeld op te grote voet en te wild, en vooral …  hij was gokverslaafd.  

Maar tussendoor leidde hij zijn rusteloze geest af door ……   te schaken. Vooral correspondentieschaak!  Daarvan zijn veel  briefkaarten bewaard. Lodewijk Prins speurde  in de bewaarde correspondentie en in oude schaaktijdschriften en vond  er wat van terug,. Hij publiceert er veel van in dit boekje.

Wie was de auteur van het boekwerkje? Lodewijk Prins.  Een Nederlandse schaker. Van formaat. Hij won het Hoogoventoernooi in 1948.  Kampioen van Nederland in 1965. Met Donner lag hij in onmin. Donner schreef dat Prins een prutser was die geen paard van een loper kon onderscheiden. Toen hij door Prins in de Nederlandse rangorde gepasseerd was. (Hij doelde op zijn winstpartij tegen Prins, waarin die het loperpaar  onnodig had weggegeven. )  Prins, die de woede wekte van Donner als Prins een bord hoger in het schaakteam van Nederland werd geplaatst. Vreemd heb ik altijd gevonden dat Prins pas ( in 1982) tot grootmeester werd benoemd door de Fide toen hij al een poos niet meer schaakte.  Alsof ze wilden zeggen “ Sorry we zagen jou even over het hoofd.”  Terwijl hij best een sterke schaker was.  Hij was, geloof ik, de enige Nederlander die van Euwe won, in diens toptijd.  Hij was een gentleman. Altijd keurig gekleed. Heel  konsekwent  in zijn opvattingen. Met Donner heeft hij nooit meer een woord willen spreken. Mer de KNSB raakte hij in conflict. Die hadden hem inderdaad slecht behandeld. Het kwam nooit meer goed. Hij weigerde ooit nog voor het Nederlands schaakteam te spelen. Hij schreef jarenlang de wekelijkse schaakrubriek in Het Parool, de krant die mijn ouders lazen. Ik bekeek dat elke week, maar alleen de partijen en het commentaar. Met de begeleidende tekst van Prins kon ik niet zoveel. Heel veel gewichtig, zeer ouderwets taalgebruik. Met woorden die niemand meer gebruikt. Ik vond het een beetje hinderlijke aandachttrekkerij. Ik raakte ook geregeld de draad kwijt . Wat wil hij nu eigenlijk beweren? Hoewel hij in dit boekje uit 1970 over  Multatuli niet zo meer pronkt met zijn kennis van  verouderd Nederlands, blijf ik nu nog moeite hebben met de draad vast te houden. Het springt van eigen tekst naar citaat, van geschiedenis naar nu, heel fragmentarisch. En nog steeds is daar die neiging om te laten zien hoe intelligent, geleerd,  belezen die heer Prins wel is. Er zit dus wel veel ruis in de opname. Ook nu nog voel ik de aandrang om  het boekje voor ik het uit heb maar weer in de kast te zetten.

Maar ja, volhouden maar. Hij heeft natuurlijk wel lovenswaardig speurwerk verricht. Wat is er nog overgeleverd van de schaakverrichtingen van Multatuli, deze BN-er uit de 19^e eeuw? Het vroeg voor de auteur wel veel inspanning om dat bij elkaar te zoeken. Want heel veel feitelijks bleek er niet meer te vinden. Dus moest Prins om het boekje vol te krijgen er ook maar wat omheen improviseren. Bijv. over de destijds  opzienbarende  blindscéances van schaker Fritz (!). Waar misschien ook Multatuli eens als toeschouwer bij aanwezig was.  Over andere schrijvers die iets van belangstelling voor het spel verraden  in hun werk. Over de vroegste geschiedenis van het correspondentieschaak. En dergelijke.

Het interessantste  resultaat van zijn speurtocht zijn de partijen die DD tegen ene Switzar speelde van 1873 tot 1875. En tegen ene Van der Linden in 1875.

Switzar was in zijn tijd voor Nederlandse begrippen een sterke schaker. Hij werd een keer vierde bij het kampioenschap van Nederland. Hij wilde wel met Multatuli spelen. Dat was tenslotte een beroemdheid in die dagen. Ze speelden zes partijen. Eigenlijk was Douwes Dekker  geen partij voor hem. Toch won DD twee keer. Wellicht onderschatte Switzar zijn tegenstander. Maar één keer overtrof DD zichzelf.  Zijn 6^e partij mocht er wezen. Zijn behandeling van de opening werd zelfs opgenomen in de Bilguer, hèt openingenboek rond 1916.

Daarin  wordt Multatuli’s aanpak, met zijn naam, genoemd als een mogelijkheid om  in deze variant van het Koningsgambiet tot gelijkspel te geraken. Prins is het daar niet mee eens en constateert  in 1970 dat deze variant van het Koningsgambiet, die in 1916 nog voor zwart als  mogelijk werd gezien,  door Douwes Dekker in zijn partij  al in 1874 als  ondeugdelijk werd ontmaskerd. Prins kwalificeert deze partij als ‘de beste van DD’s leven’. Maar besluit zijn opmerkingen met ‘Geen belangrijke of spectaculaire partij, maar een proeve van verrassende competentie. ‘  (Een zin die mooi laat zien waarom je soms moe wordt van de schrijfsels van Prins: zijn woordkeuze (competentie), en na zijn eerdere lofprijzingen, een beetje onduidelijkheid, over wat hij nu eigenlijk van Multatuli als schaker vindt. )

De partij verliep als volgt. Het commentaar en varianten van Komodo en van Lodewijk Prins:

Ook tegen Dr A.  Van der Linde speelde Multatuli sterk. Als schaker was , volgens Prins, Van der Linde niet veel sterker dan Multatuli. Hij had wel een enorme kennis van de toenmalige openingentheorie. Wat blijkt uit zijn teksten bij zijn zetten. Hij schreef zelf een boek over de ‘Geschichte und Literatur des Schachspiels’. (1874) Het werd als een standaardwerk over dit onderwerp beschouwd. Multatuli schreef in een brief vol  ontzag over dit boek:

 ‘Van der Linde’s werk over de Geschiedenis van ‘t schaken is ’n prachtwerk. Wat een geduld, wat ’n eruditie. Dat neemt niet weg dat ik niet begrijp hoe iemand zóóveel studie kan ten koste leggen aan de geschiedenis van ’t spel.’

Van der Linde was bewonderenswaardig veelzijdig en een super-intellect.  Hstoricus, hoogleraar, hoofdbibliothecaris van een grote koninklijke biblloiheek  in Wiesbaden,  theoloog, leider van een religieuze secte, schrijver van een opzienbarend werk over Gutenberg, waarin hij aantoont dat niet onze Laurens Jansz Coster de boekdrukkunst heeft uitgevonden, maar de Duitser Gutenberg. Dat werd hem in Nederland niet in dank afgenomen. En er waren meer zaken die hem problemen bezorgden. Hij maakte graag ruzie, liefst met belangrijke personen. Hij was vermogend, maar de bank waar hij geld gestald had ging failliet. Op een gegeven moment vlucht hij naar Duitsland. Wellicht wegens schuldeisers, maar ook omdat hij in een liefdesaffaire was geraakt. Multatuli zal wel wat in hem herkend hebben: dwarskop, eigenzinnig, veelzijdig geïnteresseerd, gevlucht naar Duitsland, geldzorgen, liefhebber van schaak, en blijkens zijn briefjes met zetten naar Multatuli origineel en zeer geestig !

Van Multatuli’s partij tegen hem zijn niet de berichten van M. bewaard, maar wel die van v.d.Linde.

Bij zijn 24^e zet  (Lb7-a6) schrijft die:

“ Amice,  ( …..  )  De meid gaat juist ‘om boodschappen’ en kan den zet meenemen .(……) 

Een aaier ging uit om te aaien. Mina. (  max) Een draaier ging uit om te draaien. Pierson Een kraaier ging uit om te kraaien.  Huet Een maaier ging uit om te maaien. Ik Een paaier ging uit om te paaien.  Knoop. (Generaal)”

Na het onbekende antwoord van DD schrijft hij: ‘Met zulke boekjes ga ik nu mijn partner bestrijden .Met zulke zetten, daartoe is alleen een Hollander in staat.  t’ Is beneden me , er op te antwoorden. Ik abandonneer. Mijn adres luidt : op St. Helena, naast den kastanjeboom, achter het graf van Nap.’

Raadselachtige doch facinerende tekst. Varianten op het bijbelse ‘Een zaaier ging uit om te zaaien’. Mina, was wellicht de vrouw van Multatuli. De andere namen waren bekende belangrijke  personen in hun tijd. Die worden hier kennelijk bespot.  De boekjes zijn misschien eerder door van der Linde aanbevolen schaakboekjes? Ik denk dat hij  met ‘zulke zetten’  de laatste  van DD bedoelt, die heel sterk waren. Nap. Is uiteraard Napoleon. Een en ander demonstreert wel de geintjes, die ze zich wederzijds bij het schaken veroorloofden.

V.d. Linde publiceerde zijn  partij in het toenmalige bondsblad maar verzon er na zet 26 nog een heleboel zetten bij, waarschijnlijk om te verhullen dat hij zo smadelijk van een echte amateur had verloren!

In commentaren bij zijn zetten en in brieven onderstreept Multatuli vele malen hoe belangrijk schaken voor hem was, althans het correspondentieschaak.

Hij schrijft in een brief: “Ook is er verschil tussen de liefhebberij en het kunnen. Mijn oordeel over die zaak is anders dan de gewoone  meening. Veel goede schakers zijn nullen. Maar ’n andere vraag is of ’t niet  voor iemand prouveert dat hij er veel van houdt. Mij is ’t een verdrietafleider. En dat vind ik , uit ’n zedelijk oogpunt, met het oog waarop velen hun verdriet dragen, een certificaat van smaak. Intelligentie heeft hier niets mee te maken.”

Prins maakt duidelijk dat hij Douwes Dekkers schaakpartijen wel interessant vindt, maar niet heel erg onder de indruk is van diens schaakkwaliteiten. Voor hem was het gewoon een beetje nieuwsgierigheid naar een minder bekende kant van een beroemd persoon. Ook Multatuli, net als andere schaakliefhebbers als Napoleon, Marx, Rousseau, Tolstoi en anderen moet het toch meer hebben van hun echte werk.

Multatuli schatte zichzelf als schaker ook niet hoog in. Voor gewoon schaken vindt hij dat hij een ‘te trage geest’  heeft. In correspondentieschaak gaat het wat beter. In nogal wat brieven en teksten bij zetten benadrukt hij dat hij ook daarin toch maar een matige speler is. Maar hij doet het graag omdat het hem afleidt, bij spanning en narigheid. Misschien onderschat hij zich een beetje.

Hij had tegen verdriet en spanning nog wel meer mogelijkheden: ‘ Want hij kon zich verdiepen in de kleinste kleinigheden , en speelde immers gaarne en veel schaak, ook wel whist, biljart, wandelde veel en ver, speelde met kinderen, ook met meisjes …  kon zich occuperen en amuseren met wiskunde, met kunstjes, raadsels.’   Blijkens een brief van een vriendin aan zijn weduwe.  In een andere brief lezen we dat hij veel knutselde. En dat hij veel zong, ook bij het timmeren en het schaken!

Ooit toonde een schaker een partij van hem aan wereldkampioen Emanuel Lasker. “Laat eens een paar partijen zien van dien man, en ik zal u zeggen wie hij is. En hij tekende hem ten voeten uit : Een rustelooze geest, met een overborrelende phantasie, een vechtjas, een held in den aanval, maar een slecht verdediger.”  Zijn werk en zijn leven laten hetzelfde zien.

14 uur voor zijn dood op 17-2- 1887 liet hij zijn vrouw Mimi nog een zet 3 in een partij tegen Dr A. Gorter verzenden, een arts die hem in Nederland destijds terzijde had gestaan en met wie hij  bevriend was geraakt. Douwes-Dekker was een asthma-patient, en daaraan overleed hij. Hij was 67.

Hij leefde wat te kort als biologisch mens,   maar heel lang daarna voort als geniaal schrijver in de geest van veel mensen.  En door Prins ook even  als schaker.

Eindcorrectie moet nog plaatsvinden.

Nou ja, eigenlijk nummer dertien!!   Ben ik bijgelovig? Niet ernstig, maar beetje wel, vrees ik. Wordt dit mijn laatste ‘Uit de kast gekomen’ ?  Wordt dit een slechte, oninteressante aflevering? Gaat er plotseling een goede bekende ons verlaten? Of anderszins narigheid?

Wat haal ik nu weer voor belegens uit mijn kast?   Dat wordt nu  Seirawan : ‘Winning chess , Tactics.‘   uitg.   Everyman chess, 2003

Iets naars  hoeft niet iets met een ongeluksgetal van doen te hebben. Seirawan schrijft dat toen dit boek ter perse ging het bericht van overlijden van Michail Tal de schaakwereld schokte. Hij draagt dit boek dan ook  aan hem op. ‘ In memory of Michail Tal’  Niet zo gek voor zijn boek over tactiek en combinaties. Die Tal was toch de grootste grootmeester van de artistieke combinatie. Wat ik al probeerde te benadrukken in mijn vorige schrijfsel.

Wie is Seirawan? Heel sterke grootmeester. Geboren in 1960. In Syrië, in Damascus. Zijn ouders emigreerden   naar de USA toen hij 7 was.  In 1979 jeugdwereldkampioen! In 1989 grootmeester. Hij was 4x kampioen van de USA. Hij bereikte het Kandidatentoernooi van 1988. Boekte successen in talloze toernooien. Zo werd hij gedeeld eerste in het Hoogoventoernooi van 1980. Hij speelde voor de USA in het nationale team, speelde veel in Nederland. Niet zo gek, want hij trouwde met een sterke Nederlandse schaakster, Yvette Nagel ( Elo 1980 )  (Zijn schoonvader is die BN-er Jan Nagel, politicus, lid van de eerste kamer, kampioen oprichter van politieke partijen, vroeger presentator, bedenker, en leidinggevende bij radio en TV, enz. enz. Maar elk jaar te zien bij het Tata-toernooi. Want vader Jan is ook een verwoede, sterke schaakamateur. Als de Sierawannetjes straks bij  haar ouders op bezoek zijn voor een paasdinertje zullen ze wel genoeg gespreksstof hebben. )  Seirawan stopte al met wedstrijdschaken toen hij 43 was. Had hij gemerkt dat hij nooit meer nog beter kon worden en dus toch nooit wereldkampioen zou worden ? Maar hij bleef met schaken zijn brood verdienen. Hij schreef ontelbare schaakboeken, gaf schaakles, lezingen, en alweer een aantal jaren live-commentaar bij schaaktoernooien. Bijvoorbeeld bij het laatste Tata-toernooi. Altijd principieel zonder gebruik van schaakcomputer. Altijd glashelder. Altijd boeiend. Volgens mijn schaakmakker is hij de allerallerbeste commentator ter wereld. Ik zag hem wel eens in natura bezig bij een Nederlands Kampioenschap:  Echt een heer, onberispelijk gekleed, geestig en inderdaad glashelder en zeer deskundig. Hij kent heel veel beroemde schakers. Was ook niet te beroerd om daarvan wel eens te winnen. Hij hoort tot de zeer weinigen die winstpartijen  zowel tegen Karpov als tegen Kasparov in zijn notatiemap heeft opgeborgen. Ik meen me te herinneren dat toen hij bekend begon te worden ik eens over hem las dat  zijn spel ook opviel doordat hij nogal eens heel laat rocheerde en vaak ook helemaal niet! Dat vond hij kennelijk  maar routineus, dat rocheren. Dat moest je pas doen als het echt nodig was. Of ging dat verhaal  niet over hem? Ik ging eens wat van zijn vroege partijen opzoeken  in chessbase. Nou dat klopt dus wel een beetje. Ik vond onder andere een partij van hem tegen Timman in 1980, die hij won in 41 zetten, zonder te rocheren. In 2005 was hij er ineens weer even: bij het open Nederlands kampioenschap snelschaak. Hij werd tweede!

De titel van mijn schrijfsels verraadt ook dat ik iets moet bekennen. Namelijk dat ik niet al mijn boeken helemaal van a tot z gelezen heb. Ik dacht dit boek ook niet. Het boek heeft na het voorwoord twaalf hoofdstukjes die alle over één type tactisch wapen gaan. Bijv. De penning , De dubbele aanval, Het ruimingsoffer,  enz. Elk hoofdstukje heeft aan het eind een  flink aantal tests. Na een laatste  hoofdstuk met partijen van de 7 grootste tactici uit de schaakgeschienis (waaronder Tal natuurlijk) en nog wat meer ‘tests’ (nu alle wapens door elkaar, om je zelf te laten uitvinden wat hier van toepassing is)  volgen alle uitwerkingen en antwoorden van al die tests. Als ik daar ben aangekomen  merk ik tot mijn verbijstering dat ik bij al die  tests antwoorden heb zitten kladderen. ( Ik vind boeken gebruiksvoorwerpen, en houd ze niet netjes ) Ik moet het boek dus echt helemaal gelezen hebben. Maar als ik dat nu zelfs niet meer weet … Wat heeft het dan voor zin gehad? Dan troost ik me maar met wat Hendriks me leerde (zie ‘Uit de kast gekomen 8’ ) : zulke schaakpatronen hechten zich soms toch vast  in je hersenpan en er is een kans dat je daarom in je partij iets herkent dat erop lijkt.

Het boek Tactics  is er een van een serie van 5. Ik heb er destijds een aantal van aangeschaft (ook ‘Endings’ en Brilliancies’,  omdat ik ze voor een amateur zo helder en begrijpelijk vind. Zijn voorbeelden en tests in ‘Tactics’, die moeten dienen om je zo’n tactisch wapen te leren herkennen, zijn niet moeilijkl  Aan het eind van het boek worden ze wat diepzinniger. Hij streeft ernaar een boek te schrijven  waar zowel de beginnende als de betere amateur plezier aan kan beleven. De varianten bij de diagrammen gaan zelden verder dan drie zetten. De meesten van ons  zullen  dit boek kunnen lezen zonder er een schaakspel bij te installeren. Veel ervan herken je als clubschaker wel al, maar het is heel prettig om dat allemaal weer zo overzichtelijk gerangschikt voor je te zien en je geheugen weer op te frissen, je voorstellingsvermogen te trainen, en je ervaring uit te breiden.

Hij behandelt taktische wapens. In 12 hoofdstukken.  Ik kan die natuurlijk niet  hier allemaal voor u bespreken. Ik som ze wel even op.  Misschien inspireert het een enkeling onder u om het boek alsnog aan te schaffen. Het is nog leverbaar. Bij bol.com  bijv. ,   12,95 euri.  Ik kan het u van harte aanbevelen!

Hij onderscheidt: 1. De dubbele aanval    2. De  penning  3. De skewer  (geen idee hoe dat te vertalen)  4. Koningscombinaties  5.Een overbelast stuk verdrijven  6. De batterij op diagonaal of openlijn  7. De kracht van pionnen  8. Een verdedigend stuk weglokken  9. Het ruimingsoffer  10. De X- ray en de ‘Windmolen’ (Bijv  een ‘dolle toren’ )  11. De tussenzet  12. Remise-combinaties

Ik kies er nu maar iets uit, om u een idee te geven hoe het werkt.

Hoofdstuk 1    De dubbele aanval.  

Ik neem dit niet omdat ik daar zelf verschrikkelijk veel nieuws van opstak, maar omdat het leuk is om het allemaal eens volledig en overzichtelijk opgesomd te zien. En omdat het zo verschrikkelijk belangrijk is in het spelletje.  Een bevriende  programmeur die voor de lol in zijn vrije tijd probeerde zelf een schaakprogramma te schrijven zei me eens dat volgens hem het schaken daar volgens hem  uiteindelijk altijd toch om draaide. Dat moest hij in zijn code zien te  vertalen. Dat viel niet mee.

Veel van onze clubleden zullen het volgende zelf kunnen bedenken. Maar voor sommigen is het misschien toch best nuttig.

Seirawan onderscheidt in ‘De dubbele aanval’:

 $1  de verborgen aanvaller   – $2 de vork  – $3 pionnenaanval

Elke paragraaf heeft  ook weer verschillende onderdelen.  Alles gelardeerd met veel duidelijke voorbeelden. Seirawan gaat steeds vooral middels een groot aantal voorbeelden duidelijk maken welk type dubbele aanval hij bespreekt. Ze zijn eenvoudig, en de korte varianten geeft hij erbij. Als de lezers daarna maar moeten weten wat hij ze zojuist heeft geleerd, volgen een aantal tests. De oplossing daarvan vinden we aan het eind van het boek

 Ik kies van al die voorbeelden en tests er slechts enkele.  Zijn tekst erbij is vooral om het gezellig en leesbaar te maken. Dat laat ik bij de voorbeelden hieronder meestal maar weg.

Ik geef de oplossingen van elk diagram pas aan het slot van dit artikel. Dan blijft het ook nog een klein beetje uitdagend voor de wat sterkere speler.

$1 De verborgen aanvaller  

‘Een dame, toren of loper ligt te wachten tot hij kan aanvallen door een eigen stuk dat hem in de weg staat weg te halen.’

Diagram 1

‘Als hij zijn loper weghaalt creëert dat een ‘discovered attack’ op de zwarte dame’

Diagram3

Discovered check:

Het wordt natuurlijk extra spannend als de discovered-aanval een schaak betreft.

Diagram 6

Diagram 7

Zwart aan zet.  Zwart speelt 1. ….  Pd6   Is dat correct?

Met een gratis  adviesje van hem : ‘Kijk uit  als er een stuk van je ongedekt staat. Hij kan er zo misschien  afgeschopt worden !’

Diagram 9

Tot slot van deze paragraaf  over de verborgen aanvaller met de variantjes erbij, volgen  tests zonder de oplossing. Die vind je ook aan het eind van het boek.  Bij voorbeeld deze:

Test 6

Test 8

$ 2  de vork

Elk stuk van het schaakspel kan een vork creëren.

Met meer voorbeelden per schaakstuk wil hij de beginnende amateur leren hoe dat werkt. Ik kies maar wat uit. Als u er meer van wilt zien: Koop het boek!

Paard-vork          Diagram 11

Loper-vork          Diagram 12

Toren-vork          Diagram 13

Koning-vork        Diagram 15

Daarna geeft hij iets vernuftiger gevallen in    ‘De vork in een combinatie’:

Hij bespreekt middels  10 diagrammen zijn voorbeelden.  Ik citeer er drie van met de tekst. Om u toch even te laten zien wat voor teksten hij aan zijn voorbeelden toevoegt. Die maken het boek leesbaar! 

Diagram 21

“Een paar weken later wordt hij opnieuw geconfronteerd met bijna dezelfde stelling. Nu de stelling van diagram 21. En hij heeft opnieuw de kans om de b3-pion te pakken. Maar nu is hij wijs geworden. Hij weet dat je na   ….  Pxb3 moet oppassen voor Ld5+, maar ach omdat er nu een Toren van hem op d3 staat kan Ld5+ niet! Dus vol vertrouwen pakt hij weer. Met 1.  ….  Pxb3. En weer wordt hij getrakteerd op een snelle dosis wrange realiteit :  2. Txb3! Txb3  3. Ld5+   Die akelige loper schijnt iets tegen hem te hebben. …..    Een combinatie met een vork tot slot. Zo raakt  hij een stuk kwijt tegen één pion. Zwart gaf op. “

Diagram 23

“ Dit lijkt eenvoudiger dan de stelling in diagram 22.  In deze stelling staat een paard op e5. Jammer, want nu kan Ta5 niet naar g5. Om schaak te geven en tegelijk g4 aan te vallen  En bovendien dekt het paard op f6 nu die pion. Echter dat blijkt  een ilusie.  Want  1. Pxg4! Pxg4  2. Tg5+  Kf8  3. Txg4  Zwart verliest een pion.”

 Diagram 25

“Dit  diagram leert een belangrijke les: Geef nooit een schaak  alleen maar omdat het kan. Wees er zeker van  dat jij voordeel hebt van dat schaak en niet je tegenstander!”

“ Amerika’s vroegere kampioen Robert Fischer gaf eens een voorbarig schaak dat een prachtige stelling die hem uren had gekost volledig verknoeide. Later gaf hij als commentaar: ‘Een patzer ziet schaak, een patzer geeft schaak!’  “

“Black is a pawn up, but the position is still tricky. Hoping to use his extra pawn , black plays 1. … d4+ thinking that this will place his d-pawn on a safer square while defending his Knight on c3. White’s reply comes as a shock:  2. Rxd4! Nxd4 3 Kxd4 !!  Giving white an advantage in material”

Test 14

Test 16

$3   aanvallen met een pion

Diagram 25B

“Het resultaat van een blunder bij zet 4 (Pc6?) in het Aljechin- jachtspel.     Na  7. f4  kon zwart na enkele zetten opgeven.”

“Nu we de pionnen in actie hebben gezien kunnen we een blik werpen op het waardevolle van de pion: 

–Je hebt  er meer exemplaren van dan van enig ander stuk

–Het zijn “baby-koninginnen”. Elk heeft de potentie om een Koningin te worden’

–Als je een pion voor een stuk ruilt hebt jij het gunstigste deel van de transactie. “

Pionvorken

Na een aantal voorbeelden concludeert Seirawan:

“Deze voorbeelden maken duidelijk dat pionnen een bedreiging zijn. Als je die beesten niet kompleet kunt uitroeien, dan moet je eerbiedig op je tenen om ze heen lopen. Maak ze niet kwaad. Ze kunnen klaarblijkelijk bijten!”

Discovered Attack with pawns  

Diagram 28

Test 19

Ik heb nu een excerpt van één hoofdstuk van de 12 gegeven. U weet nu ongeveer hoe Seirawan het aanpakt.

Ik wil dat wel met nog een hoofdstuk doen. Hierboven ergens, cursief gedrukt, noteerde ik de titels van alle hoofdstukken. Als u een voorkeur heeft voor één van die onderwerpen mail me dan. Dan kies ik die!

Maar ik hoop vooral dat u nu al geïnteresseerd bent geraakt in de zeer leesbare en overzichtelijke wijze van behandelen van Seirawan. En dat u het boek gaat kopen! Om uw geheugen op te frissen of om te leren wat u nooit geweten hebt.

Yasser  Seirawan :

‘Winning chess,Tactics.‘   uitg.   Everyman chess, 2003

Nog verkrijgbaar. Bijv. bij bol.com.

eindcorrectie moet nog plaatsvinden

 —————————————————————————————————–

Oplossingen:

Diagram 1

Door La6!  creëert een “discovered attack” op zwarts Dame en zwarts Toren

Diagram 3

Lg5!  ((Lb4 kan ook ) : aanval op Dame en op Loper

Diagram 6

Lh7+   en omdat zwart iets aan het schaak moet doen , verliest hij zijn Dame

Diagram 7

zwart hoopt met 1.  ….. Pd6 dameruil af te dwingen. het is een blunder wegens 2. Te8+ en na  Tex8 pakt wit de zwarte dame met  3.  Dxd5

Diagram 9

Deze ‘discovered attack’ is ook een dubbelschaak!

1. Pg6++  en het is ook nog mat

Test 6

“De elegante oplossing is 1. Tc8! Als zwart de pion niet slaat loop die door! Dus  1. ….  Txa7  2. Kb6+!  Dat kost een toren!

Test 8

Wit speelt  1. Txf6  met de dubbele dreiging 2. Dxg4 of   2.  Tg6+  !  (let ook op de verborgen aanvaller op b2 !)

Zwart moet spelen 1. …. Pxf6   2. Dxg4  ( let weer op Lb2!) en hoewel materieel nog niet veel veranderd. blijft de stelling voor zwart krtitiek wegens de uitzonderlijke sterke witte lopers ( en nog steeds die penning door Lb2)

Diagram 11

Gelijk materiaal, maar dat is voorbij na 1. Pc7+   Dat noemen we een  familieschaak. Koning en Dame tegelijk gevorkt. Dat kost een Dame.

Diagram 12

1. Lxc6  Ke7  2. Lxe4

Diagram 13

1.  Tb7+  Kc6  2. Txa7

Diagram 15

1. Kb3!   Als zwart de waardevollere toren weg zet verliest hij het Paard.

Test 14

1. Txf8 doet niets, want dan kan ….  Tcxf8.  Wit vond het buitengewoon sterke 1. Dc4 !!    Indien …..  TxDc4 of  …..  Txe8   volgt 2. Dg8 mat

Test  16

” Ik ( Seirawan) kon wits Dame en Loper vorken met 1. …  Pce5 2.dxe5 Pxe5   3. Dg3  Pxc4   ….   Deze combinatie leverde me een extra pion op plus een goede positie, en ik won de partij.”

Diagram 28

1. c4 en wit valt de zwarte Loper aan, maar tegeijk de Dame

Test 19

Wit kan zijn pion op d6 dekken met 1. Ted1.

Maar sterker is 1. Txc8+  Txc8  2. d7 !  Kxd7  3. Lg4+  Kd8  4. Lxc8  en wit blijft minstens een pion + een kwaliteit in het voordeel.  of   1. Txc8  Kxc8?  2. Txe8+ en daarna Txa8.

Over H.Bouwmeester en B.J.Withuis ‘MICHAIL TAL’ (aflevering 2)

In ons vorige artikel hebben we gezien hoe Tal al heel snel een belangrijke schaker werd. In 1958 werd hij kampioen van Rusland. Ik wist in die tijd wel dat daar in Rusland ongelofelijk veel oersterke grootmeesters rondliepen, en dat het dus een enorme prestatie was, maar veel actuele informatie kwam er niet over naar het westen. De Russen hadden daar geen belang bij. Hoe minder de westelijke schakers wisten van bijv. actuele openingsvondsten van hun coryfeeën, hoe sterker de wereldhegemonie van de USSR. En hun schaaktijdschriften waren in het Russisch, en daar waren de westerse schakers niet zo goed in. Mede daarom was zo’n later boekje van Hans Bouwmeester (1961) ook zo interessant.
Over wat Tal aan imponerends deed bij de schaakolympiade van 1958 in westers München, kwam natuurlijk meer onder de aandacht van de eenvoudige westerse schaakamateur.
Daarna gaat het gestaag verder bergopwaarts. Hij werd geen Russisch kampioen in 1959, maar wel met Spasky gedeeld 2e. Achter de dit jaar ongenaakbare Petrosjan, en daarbij kopstukken als Taimanov, Polugajevski, Keres, Kortsnoj, Bronstein achter zich latend. Toch indrukwekkend.
Daarna nog wat klein bier. Hij wint bijvoorbeeld even een meestertoernooi met 16 deelnemers in Zürich. ( de 17-jarige Bobby Fischer, ook bezig aan een formidabele opmars , wordt 3e. Onze Jan Hein Donner deed er ook mee, Die werd er 11e. Om even het krachtsverschil te illustreren heb ik de partij Tal – Donner voor u in Komodo14 ingevoerd. De toenmalige Nederlandse kampioen werd ingeblikt. Het schokkendst vind ik hoeveel tijd Tal nodig voor deze executie. Hij had voor de hele partij slechts 20 minuten bedenktijd nodig !!

Donner-Tal

Daarna wordt het pas echt belangrijk. De weg naar een wereldkampioenschap was lang en verliep als volgt: Eerst meedoen aan een zonetoernooi in je eigen gebied. De hoogstgeplaatsen van zo’n toernooi moesten daarna hun krachten meten in een interzonetoernooi. De acht besten daarvan mochten deelnemen aan het kandidatentoernooi. De winnaar daarvan mag dan de wereldkampioen uitdagen.
In 1959 trad Tal aan in het kandidatentoernooi in Joegoslavië. 8 deelnemers waaronder 4 Russen (Tal, Keres, Petrosian (wereldkampioen 1963-1969), Smyslov (wereldkampioen 1957-1958) , en uit het westen Bobby Fischer (wereldkapioen 1972-1975) , Benkö, Gligoric, en Olafson. De heren moesten tegen ieder 4 partijen spelen. Zo duurde het toernooi maar liefst 28 rondes. Pittig dus. De verwachtingen waren hoog gespannen. Zou tegen die supertoppers het wilde schaak van Tal door de mand vallen? Zou nu worden aangetoond dat het niet altijd correcte, wild aanvallende, ‘romantische’ schaak van Tal echt niet meer kon op het hoogste niveau?
Nee dus! Bouwmeester: “zeker is dat Tal won, omdat hij zijn stijl – met de begeleidende verschijnselen van ‘geluk’, waarover reeds veel werd gesproken – trouw bleef. “ en “Tal’s zege werd een wereldschaakimpuls; hij is ervoor beloond met het recht op het zwaarste examen.”
Keres werd tweede. Bobby Fischer (nog pas 17) nog in aantocht werd 5e. Knap. Maar hij werd 4x door Tal verslagen, alle keren dus !
Partijen van Tal werden vaak achteraf eindeloos geanalyseerd, om de waarheid te ontdekken. Was Tals voortzetting wel correct?
Bijv. de partij Tal-Smyslov.

Na 24 partijen eindigt Tal als eerste met 20 punten. Dus hij mag Botwinnik uitdagen. Maar tegen dat toptalent, dat mengsel van ervaring, genie, kennis, degelijkheid en creativiteit zal hij nog wel niet opgewassen zijn.
Eerst nog maar even wat kleiner werk om gaande te blijven. Het ‘toernooi der oostzeelanden’ met de Kerst in 1959. Daar laat hij het even liggen. Hij wordt slechts 4e. Maar waarschijnlijk wil hij nog niet te veel verklappen van zijn openingsvoorbereiding. Maar tijdens dat toernooi trouwt Tal. En dat maakt dat het schaken even niet op de eerste plaats staat. Bouwmeester schrijft: “Enkele partijen zijn combinatoire meesterstukjes, doch kennelijk is de jonge grootmeester drukker doende geweest met het uitzoeken van behang, dan met het voorbereiden van varianten.”
En dan de climax: de match Botwinnik – Tal om het wereldkampioenschap. Wie dacht dat die onverslaanbare reus Michail B. het echt wel zou redden tegen de nieuwkomer Michail T. , die keek van die eerste partij van de match wel op! Nota bene tegen een Franse partij! Daarvan was Botwinnik de allerallergrootste kenner . Hij lanceert een nieuwtje bij zet 13. Maar dat pakt niet goed uit!

Het vervolg van de match blijft indrukwekkend. Tal wint na die eerste partij ook de 6e en de 7e, en staat dan met 3-0 voor. Botwinnik herpakt zich en komt terug met winst in de 8e en 9e. (3-2) Maar als Tal dan de 11e partij wint en de 17e en 19e is het over. Hij wint de match met 12,5 tegen 8,5.

Bouwmeester neemt 6 partijen van de match op in zijn boek. Ik kies daaruit nog de 6e partij. Daarvan las ik elders een grappig detail: Tal brengt op de 21e zet weer zijn beruchte onwaarschijnlijke stukoffer. Dat brengt zoveel commotie bij het publiek in de zaal teweeg dat de spelers wegens de herrie moesten verhuizen naar een achtervertrek.

Tal speelde Konings-Indisch. Wat toen (en nu) op het allerhoogste niveau toch een beetje een verdachte opening is. Kortsnoi bijv. vond het eigenlijk niks. Ik speelde vroeger langdurig niet anders. Maar de destijds ook bij amateurs steeds populairder wordende Saemisch-aanval (wit rocheert lang en gaat met f3,g4,en h4 in de aanval) vond ik te lastig voor zwart en ik ging wat anders zoeken. Bert heeft me eens verklapt dat hij het ging spelen omdat ik het destijds in de interne competitie speelde. (Daar was ik eigenlijk wel een beetje trots opl) Bert heeft het nooit meer afgeschaft. Dat Tal hier Konings-Indisch speelde komt misschien ook – denk ik maar- omdat hij wist dat Botwinnik hier altijd de rustige en niet allergevaarlijkste variant met een tegenfianchetto (g3 en Lg2 en 0-0) speelt. Het neemt niet weg dat Botwinnik langzaam een beetje voordeel krijgt in een schijnbaar vrij overzichtelijke stelling, waarin Botwinnik op zijn best is. Dus plaatst Tal op de 21e zet een bom! Ik begrijp de consternatie wel! U waarschijnlijk ook. En Komodo heeft nogal wat tijd nodig om hem in zijn lijstje met mogelijke zetten op te nemen. Maar vindt hem dan toch wel dubieus!
Maar weer gaat het als altijd. Zelfs de uiterst precieze regerende wereldkampioen laat zich overdonderen ! Bij zet 24 staat hij nog veel beter. Bij zet 25 gaat het totaal mis!

De 17e matchpartij gebeurt er weer zoiets. Bouwmeester noemt het ‘de meest tragische fout uit de tweekamp.’ Zwart stond op winst maar blundert. Ja,dat kunnen wereldkampioenen ook! Een hele troost! Als Botwinnik wel had gewonnen had het 9-8 voor Tal geweest en had Botwinnik nog een kans gehad. Nu werd het 10-7 en had hij niets meer te hopen.

Het wereldkampioenschap in 1960 was Tals top.
Na afloop van de zware wk-match vroeg men zijn trainer Koblentz wat ze nu gingen doen. “We gaan slapen” was diens antwoord.” Maar lang duurde dat niet. In een toernooi in Hamburg in 1960 scoorde Tal 7,5 uit 8. Daarna een schaakolympiade toernooi in Leipzig aan het eerste bord van de USSR met gewaagd en sensatie verwekkend spel 11 uit 15.

Een jaar later mocht Botwinnik de revanche- match spelen. Die won overtuigend de titel terug met 13-8. Het is niet helemaal duidelijk, maar waarschijnlijk was Tal toen al niet fit. Hij had een nierkwaal, die hem de rest van zijn leven parten speelde. Waarschijnlijk speelde een ongezonde leefstijl daarbij ook een rol. Hij stierf toen hij 55 was. Neemt niet weg dat hij tot die tijd nog wel toernooien won en lang een gevreesd tegenstander bleef. Bouwmeesters boek gaat tot en met 1960. Meer kan ik u dus niet vertellen.

Ik heb met veel plezier weer in Bouwmeesters ‘Michail Tal’ zitten grasduinen. Hoop dat u mijn keuze eruit ook leuk vond.

Slotcorrectie moet nog plaatsvinden